Trybunał w Strasburgu przeciw krzyżom

Wydany 3 listopada wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Lautsi przeciwko Włochom (skarga nr30814/06) należy do najgło niej ostatnio komentowanych w całej Europie. Trudno się temu dziwić, skoro wydany został w sprawie budzącej tak duże emocje jak obecno ć symboli religijnych w życiu publicznym.

Początki sprawy sięgają lat 2001-2002, kiedy to Dataico i Sami Albertin, dwoje dzieci obywatelki włoskiej Soile Lautsi uczęszczało do szkoły publicznej w Abano Terme w regionie Veneto. W klasie, zgodnie z przyjętymi we Włoszech regułami, wisiał krucyfiks. Soile Lautsi zażądała zdjęcia krzyża argumentując, że jego obecno ć narusza jej prawo do wychowania dzieci w zgodzie z jej laickimi przekonaniami. Dyrekcja szkoły odmówiła zdjęcia krucyfiksu. Lautsi następnie skierowała ona sprawę do sądów administracyjnych, te jednakże nie podzieliły jej argumentacji, a sąd konstytucyjny uznał się za niekompetentny do orzekania w tej sprawie. Ostatecznie zdecydowała się skierować sprawę do trybunału strasburskiego.

Trybunał w Strasburgu uznał, że krzyże we włoskich szkołach naruszają Europejską Konwencję Praw Człowieka, w szczególno ci Artykuł 1 Protokołu 2, który zapewnia rodzicom prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami. Jednocze nie stwierdził, że nie ma już potrzeby rozważać, czy obecno ć krzyża narusza art. 14 EKPCz, skoro uznał, że naruszony został już inny przepis. Uzasadnienie wyroku zaskakuje przede wszystkim arbitralno cią sformułowanych tez, które w zasadzie nie są w ogóle uzasadnione. Dotyczy to w szczególno ci tezy, że szkoła jako organ państwa musi być miejscem, w którym nie można czynić aluzji do żadnej religii, a państwo ma przyjmować równy dystans wobec każdego wyznania. Tym bardziej dziwić muszą stwierdzenia, że sama obecno ć krzyża może wywierać na dziecku zaburzenia emocjonalne (peut ĂŞtre perturbant ĂŠmotionellement), a zachowanie laicko ci przy obecno ci krzyża możliwe jest jedynie z z wysiłkiem i nieproporcjonalnym po więceniem (consentant des efforts et un sacrifice disproportionnĂŠs). Charakterystyczny jest też brak odniesienia się do tez sformułowanych przez rząd włoski, takich jak różne pojmowanie laicko ci czy neutralno ci wiatopoglądowej w różnych państwach europejskich, brak konieczno ci modlenia się przed krzyżem czy braku narzucania rodzicom ani dzieciom wyznawania katolickiego.

Przy każdej takiej sprawie pojawiają się pytania o skutek wyroku dla poszczególnych państw, w tym Polski. Bezpo rednim skutkiem wyroku jest zasądzone odszkodowanie choć w tym przypadku zredukowane jedynie do kosztów sądowych. Ale to nie wszystko. Zgodnie z art. 46 konwencji, jej strony zobowiązują się do przestrzegania wyroków we wszystkich sprawach, w których są stronami. Oznacza to, że ostateczny wyrok ma moc podobną jak orzeczenia sądowe w krajach common law, stanowi rodzaj precedensu.Pozostaje jednak pytanie, czy istnieją realne mechanizmy, które mogłyby zmusić do stosowania się do wyroków. Rada Europy sprawująca pieczę nad wykonywaniem konwencji ma bardzo ograniczone rodki. Sytuacja może jednak ulec zmianie po wej ciu w życie Traktatu z Lizbony. Dotychczas Rada Europy, Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolno ci oraz Trybunał Sprawiedliwo ci w Strasburgu były instytucjami zupełnie niezależnymi i niezwiązanymi z Unią Europejską. Teraz jednak art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej (w wersji zmienionej Traktatem z Lizbony) stanowi, że prawa zawarte w konwencji stanowią czę ć prawa Unii Europejskiej. Zastąpiono poprzednie, miękkie sformułowanie o szanowaniu tych zasad. Co więcej, UE jako organizacja międzynarodowa sama przystąpiła do konwencji. Oznacza to, że wyroki zapadłe w Strasburgu mogą zyskać jeszcze większy wpływ na rzeczywisto ć państw członkowskich.

Kardynał Stanisław Dziwisz ocenił, że wyrok Trybunału w Strasburgu dotyczący nakazu zdjęcia krzyża we włoskiej szkole jest niezrozumiały i budzi poważne obawy o przyszło ć wolno ci religijnej w Europie. Dochodzi do tego, że chrze cijaństwo próbuje się wypierać z życia publicznego, a sędziowie, którzy ustawiają się w roli stróżów wolno ci poprzez ten wyrok sami stają się jej zaprzeczeniem.

Konrad Szymański zwraca uwagę, że gdyby my zaakceptowali taką wykładnię wolno ci, jaką zaproponowali sędziowie ETPCz, musieliby my ukrywać wiarę. Wyrok nasuwa skojarzenia z okresem otwartego prze ladowania Ko cioła w czasach, w których w połowie Europy rządzili komuni ci.