Kazanie Biskupa Polowego WP gen. dyw. Tadeusza Płoskiego wygłoszone w Częstochowie w kaplicy Cudownego Obrazu podczas 29. Pielgrzymki Prawników Polskich

Katechizm Kościoła Katolickiego trafnie ujmuje istotę doktryny prawa naturalnego, podkreślając, że wskazuje ono ÂŤpierwsze i istotne zasady kierujące żciem moralnym. Jego punktem odniesienia jest zarówno dążenie do Boga, który jest Ĺşródłem i sędzią wszelkiego dobra, oraz poddanie się Mu, jak również uznanie drugiego człowieka za równego sobie. Główne przepisy prawa naturalnego zostały wyłożone w Dekalogu. Prawo to jest nazywane prawem naturalnym nie dlatego, że odnosi się do natury istot nierozumnych, lecz dlatego, że rozum, który je ogłasza, należ do natury człowiekaÂť (n. 1955). Doktryna ma dwa istotne cele: z jednej strony, pozwala zrozumieć, że etyczna treść wiary chrześcijańskiej nie jest czymś narzuconym z zewnątrz sumieniu człowieka, lecz normą, która ma swój fundament w samej naturze człowieka; z drugiej strony, biorąc za punkt wyjścia prawo naturalne, które jako takie jest dostępne dla każdego stworzenia rozumnego, tworzymy płaszczyznę dialogu ze wszystkimi ludĹşmi dobrej woli, a ogólniej, ze społeczeństwem obywatelskim i świeckim.

Jednakże na skutek oddziaływania czynników o charakterze kulturowym i ideologicznym w społeczeństwie świeckim panuje dziś zamieszanie i zagubienie: zanikła pierwotna oczywistość podstaw istnienia człowieka i jego postępowania etycznego, a nauka o naturalnym prawie moralnym ściera się z innymi koncepcjami, które stanowią jej bezpośrednie zaprzeczenie. Wszystko to ma wielkie i poważne konsekwencje dla porządku obywatelskiego i społecznego. U niemałej liczby myślicieli dominuje dziś pozytywistyczna koncepcja prawa. Ich zdaniem ludzkość, społeczeństwo, a w istocie większość obywateli jest ostatecznym Ĺşródłem prawa cywilnego. Zasadniczym problemem staje się zatem nie dążenie do dobra, lecz do władzy, czy raczej do równowagi władz. Tendencja ta ma swoje Ĺşródło w relatywizmie etycznym, dla niektórych będącym wręcz jednym z podstawowych warunków demokracji, gdyż relatywizm jest jakoby gwarancją tolerancji i wzajemnego szacunku ludzi. Gdyby tak rzeczywiście było, ci, którzy w danej chwili stanowią większość, byliby ostatecznym Ĺşródłem prawa. Historia bardzo jasno dowodzi, że większości mogą się mylić. Prawdziwej racjonalności nie gwarantuje konsensus wielkiej liczby osób, lecz jedynie otwarcie ludzkiego umysłu na stwórczy Rozum i wspólne wsłuchiwanie się w to Ĺšródło naszej rozumności (Benedykt XVI, Do uczestników sesji plenarnej Międzynarodowej Komisji Teologicznej, 5.10.2007 r.).

W jednym ze swoich przemówień, z paĹşdziernika 1952 roku, papież Pius XII mówił: „W ostatnich stuleciach nieprzyjaciele Boga i Jego widzialnej obecności na ziemi – Kościoła, chcieli urzeczywistnić ideę duchowego i społecznego rozbicia Jego jedności. Ludzie ci starali się przeforsować ideę naturalizmu bez miłości, rozumu bez wiary, wolności bez autorytetów, a niekiedy autorytetów z pominięciem wolności. Owo zagrożenie jest rzeczywistością realną i konkretną; rzeczywistością, która mówi bez skrupułów: „tak” dla Chrystusa i „nie” dla Kościoła, rzeczywistością pełną kłamliwych haseł typu – Bóg „umarł”, bądĹş Bóg „nigdy nie istniał”. Współczesny człowiek staje dziś twarzą w twarz, w konfrontacji z ową rzeczywistością, która dla niego samego staje się ogromną pokusą, by zaakceptować świat zbudowany na fundamencie „wartości”, o których bez wahania można powiedzieć, że są odpowiedzialne za wszystkie cierpienia, jakie trapią dzisiejszą ludzkość: gospodarki bez Boga, prawa bez Boga, polityki bez Boga”.

Słowa Piusa XII nabierają szczególnego znaczenia również i dziś. Coraz bardziej szerzy się nie tylko w Europie, ale i w świecie „dyktatura relatywizmu”, o której mówił także w przemówieniu inaugurującym konklawe, po śmierci papieża Jana Pawła II, kardynał Josef Ratzinger, dzisiejszy papież Benedykt XVI. Dyktatura, która daje „prawom ludzkim” pierwszeństwo przed jakimikolwiek religijnymi wartościami i zasadami. W praktyce, jak to możemy obserwować na co dzień, m.in. w polityce, wybrani w demokratycznych wyborach przedstawiciele społeczeństwa, tylko na podstawie tego, że otrzymali wymaganą prawem większość głosów, mogą domagać się od społeczeństwa akceptacji wszelkiego bezprawia i czynić je imieniem większości.

Warto się zatem zapytać: Czym są i co oznaczają owe „prawa ludzkie”? – prawa, które zostaną wpisane do Karty Podstawowych Praw Unii Europejskiej. „Prawa”, które zdaniem socjalisty Jo Leinena, sprawozdawcy Parlamentu Europejskiego, są „krokiem milowym od Europy państw do Europy obywateli.” Owe „prawa ludzkie” tak naprawdę dyskryminują człowieka, dyskryminują jego odwieczne prawo do żcia; prawo które będzie odebrane nienarodzonym dzieciom i ludziom starym, i tylko dlatego, że w zapisie została skreślona klauzula mówiąca o tym, że „nikt nie może być świadomie uśmiercony”. Rada Europy otwiera tym zapisem drzwi do legalnej aborcji, eutanazji, czy asystowanego samobójstwa. Próżno tam również szukać zapisu, który jednoznacznie określiłby małżeństwo, jako związek mężczyzny z kobietą, choć znajduje się tam zapis mówiący o równouprawnieniu dla związków hetero- i homoseksualnych. Karta przyznaje rodzicom prawo do wychowania swych dzieci, z jednym wszakże zastrzeżeniem a mianowicie, że prawo takie posiadają jedynie te rodziny, które respektują tzw. „wartości demokratyczne” (ks. M. Roszewski).

Profesor Wojciech Łączkowski, wykładowca prawa publicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i były sędzia Trybunału Konstytucyjnego zauważa, że wiele rozwiniętych państw europejskich i władze Unii Europejskiej gubią gdzieś trwałe wartości na rzecz względności idei i światopoglądu materialistycznego. Neutralność państwa jest zaś – w sposób nieuprawniony – traktowana jako aksjomat. Jednak w praktyce publiczno-prawnej bezstronność nie tylko nie jest przestrzegana, ale wręcz niemożliwa. Regulacje prawne siłą rzeczy wkraczają w sprawy światopoglądowe i filozoficzne, np. w kwestii ochrony żcia człowieka. – Wszelkie regulacje w tych dziedzinach nie są neutralne aksjologicznie, bo afirmują albo negują określone systemy wartości. Wywołuje to często tzw. konflikt sumienia, spowodowany z jednej strony obowiązkiem podporządkowania się prawu stanowionemu, sprzecznemu w niektórych sferach z prawem naturalnym. Jest on udziałem zwłaszcza lekarzy i prawników.

Sytuacji konfliktowych nie da się uniknąć, jest bowiem bardzo mało prawdopodobne, żeby wszyscy obywatele jednego państwa mieli takie same przekonanie religijne i światopoglądowe oraz, aby poglądy te podzielały władze publiczne, w tym zwłaszcza władze ustawodawcze. – Może byłoby lepiej, żeby w miejsce neutralnego światopoglądowo konsensu postawić śmiałe, ale uczciwe pytanie – na jakim systemie aksjologicznym oparte ma być prawodawstwo danego państwa i praktyka jego władz publicznych? – Może byłoby lepiej, żeby w miejsce neutralnego światopoglądowo konsensu postawić śmiałe, ale uczciwe pytanie – na jakim systemie aksjologicznym oparte ma być prawodawstwo danego państwa i praktyka jego władz publicznych? Uchylanie się od odpowiedzi na to pytanie wiedzie ku hipokryzji.

Deklarując nieprawdziwą zasadę neutralności, w rzeczywistości ustawodawcy albo pozostają w zgodzie z określonymi wartościami religijnymi, światopoglądowymi czy filozoficznymi, albo – co w warunkach europejskich staje się regułą – postępują w zgodzie z przeciwstawnym im światopoglądem materialistycznym, odnotowując zakwestionowanie kulturowych Ĺşródeł Europy – pomniejszanie roli chrześcijaństwa nawet poprzez usuwanie wszystkiego, co ma przymiotnik „chrześcijański”, z rozmaitych dokumentów Unii Europejskiej.

W Europie zaczyna brakować wyraĹşnego punktu odniesienia dla ocen etycznych, a zaobserwowane tendencje uderzają w rodzinę. Niektóre kraje kwestionują nawet takie pojęcia jak „ojciec” czy „matka”. W kształtowaniu prawa obserwujemy deprecjonowanie roli rodziny, co widać choćby w beztrosce prawodawcy w dziedzinie rozwodów czy też propagowaniu związków homoseksualnych. Odchodzenie od chrześcijańskiej wizji żcia dokonuje się również w prawodawstwie poprzez poparte sofistyczną argumentacją i niepisanymi zasadami „wolnej od ocen” politycznej poprawności kwestionowanie prawa do żcia człowieka od momentu poczęcia do naturalnej śmierci. – Tymczasem prawo do żcia jest nadrzędne wobec wszelkich innych praw i wolności człowieka, bo podmiot prawa musi być żwy, żeby z nich korzystać – podkreśla prof. Łączkowski. Decydując się na aborcję, matka myśli może o rozwiązaniu swoich problemów, ale de facto decyduje o znacznie większym dobru, jakim jest żcie jej dziecka.

Skoro zasada neutralności państwa jest fikcyjna, stoi przed nami konieczność dokonania wyboru, czy Europa będzie kształtowana przez światopogląd materialistyczny, czy też przez wartości chrześcijańskie. – Opowiedzenie się za zasadą moralności chrześcijańskiej pozwoliłoby złagodzić skutki obserwowanej degeneracji kulturowej.
Ĺťyjemy w cywilizacji moralnego relatywizmu i nihilizmu, w której niemal wszystko – z wyjątkiem dobra i prawdy – jest tolerowane, a nawet akceptowane. Tego typu niska, prymitywna kultura sama siebie skazuje na śmierć. Wielokrotnie przypominał o tym największy prorok naszych czasów – Jan Paweł II. Cywilizacja tolerancji – postawionej ponad prawdą – i demokracji – postawionej ponad miłością i odpowiedzialnością – prowadzi do śmierci dlatego, że programowo wypacza ludzkie sumienia.

Co pozostaje Kościołowi, co pozostaje nam wierzącym, jeśli nie będziemy mogli w majestacie prawa bronić się przeciw bezbożnemu prawu; prawu, które odrzuca nadprzyrodzone Boskie prawo? Dostosować się? Mamy dwie możliwości: albo wbrew własnemu sumieniu, położmy swe głowy i ofiarujemy dym kadzidła, swego honoru – bożkowi, który nazywa się „prawem ludzkim”, bądĹş będziemy stawiać opór, broniąc „wartości, które muszą pozostać nienaruszalne”. Są nimi przede wszystkim: respekt dla ludzkiego żcia i jego obrona od początku aż do naturalnej śmierci, oraz rodzina, oparta na związku monogamicznym mężczyzny i kobiety.

W przemówieniu do członków Międzynarodowej Unii Prawników Katolickich, 24 listopada 2000 roku, Ojciec Święty Jan Paweł II powiedział: „Starożtna zasada sprawiedliwości ÂŤunicuique suumÂť, której do dziś nie dorównuje żadna inna formuła, zakłada przede wszystkim, że każdy człowiek posiada to, co mu się należ jako jego własność, i czego nie może się wyrzec: poszanowanie dobra każdego człowieka i troska o nie jest konkretną powinnością wszystkich ludzi. Porządek sprawiedliwości nie jest statyczny, ale dynamiczny, ponieważ żcie jednostek i wspólnot jest dynamiczne; jak mawiał św. Bonawentura, nie jest to ordo factus, ale ordo factivus, który każe wytrwale i z zamiłowaniem ćwiczyć się w mądrości, zwanej w świecie łacińskim iurisprudentia: to poszukiwanie mądrości może pochłonąć wszystkie siły człowieka i stanowi jedną z najwznioślejszych form praktykowania cnoty. Zasada, nakazująca oddać każdemu, co mu się należ – nie tylko krewnemu, przyjacielowi, współobywatelowi czy współwyznawcy, ale także każdemu człowiekowi po prostu dlatego, że jest osobą i że wymaga tego sprawiedliwość – przynosi zaszczyt prawu i prawnikom. Jeśli istnieje jakiś przejaw jedności rodzaju ludzkiego i równości wszystkich ludzi, to jest nim właśnie prawo, które nie może pozostawiać nikogo poza swoim zasięgiem, jeśli nie chce zniekształcić własnej tożsamości”.

Ważne jest, aby środowisko prawnicze kontynuowało refleksję hermeneutyczną oraz nieustannie przypominało i wciąż na nowo uświadamiało wszystkim – prawodawcom, sędziom i zwykłym obywatelom – fundamentalne zasady prawa, ponieważ stawką jest tutaj nie tylko dobro określonej jednostki lub konkretnej społeczności, ale dobro wspólne, które jest czymś więcej niż sumą dóbr partykularnych.
Prawnicy katoliccy i inni wyznawcy tej samej wiary muszą mieć świadomość, że ich ofiarna praca na rzecz sprawiedliwości, równości i dobra wspólnego wpisuje się w zamysł Boga, który wzywa wszystkich ludzi, aby uznawali się wzajemnie za braci, za dzieci jednego miłosiernego Ojca, który powierza ludziom misję obrony każdej osoby, zwłaszcza najsłabszych, oraz kształtowania ziemskiego społeczeństwa zgodnie z nakazami Ewangelii.

Nasz świat potrzebuje ludzi mających odwagę przeciwstawiać się otwarcie niezliczonym przejawom łamania praw człowieka, wciąż niestety uwłaczającym godności osób i ludzkości. Ze swej strony prawnicy są powołani do ujawniania wszystkich sytuacji, w których ludzka godność nie jest uznana, jak również tych, które na pozór mają służć jej obronie, ale w rzeczywistości głęboko ją obrażają.

Zbyt często dzisiaj nie przyznaje się wolności myśli i wolności religii należnego im statusu praw fundamentalnych. W wielu częściach świata, nawet w naszym najbliższym sąsiedztwie, prawa kobiet i dzieci są deptane w sposób nie znajdujący żadnego usprawiedliwienia. Obserwujemy coraz więcej przypadków, w których prawodawcy i sędziowie zatracają świadomość szczególnej wartości prawnej i społecznej rodziny i skłonni są stawiać na tej samej płaszczyĹşnie prawnej inne formy żcia wspólnego, co prowadzi do licznych nieporozumień w dziedzinie relacji małżeńskich, rodzinnych i społecznych, ponieważ w pewien sposób podważa wartość trwałej więzi między mężczyzną a kobietą oraz walor społeczny tej więzi. Znaczna liczba naszych współczesnych nie uznaje albo nie ceni wystarczająco prawa do żcia – prawa pierwotnego i absolutnego, które nie zależ od prawa pozytywnego, ale ma swoje Ĺşródło w prawie naturalnym oraz w godności każdego człowieka – i traktuje je jako prawo drugorzędne, a nie fundamentalne.

Wystarczy przypomnieć legalizację aborcji, która zabija bezbronną ludzką istotę w okresie żcia przed narodzeniem w imię wolności silniejszego do decydowania o losie słabszego. Natarczywość, z jaką niektórzy zabiegają dziś o uznanie rzekomego prawa do eutanazji, do decydowania o żciu i śmierci własnym i innych.
Zdarzają się też przypadki, gdy sędzia czy prawodawca podejmuje decyzje niezależnie od wszelkich wartości moralnych, jak gdyby prawo pozytywne mogło być fundamentem samo dla siebie i nie liczyć się z wartościami transcendentnymi. Prawo oderwane od fundamentów antropologicznych i moralnych niesie z sobą wiele zagrożeń, ponieważ uzależnia decyzje jedynie od woli osób, które je podejmują, nie biorąc pod uwagę nienaruszalnej godności innych.

Przyjmując dobrowolnie swoje powołanie, oddaliście się na służbę sprawiedliwości, a tym samym także na służbę pokoju. Rzymianie mawiali: ÂŤOpus iustitiae paxÂť. Nie może być pokoju między ludĹşmi bez sprawiedliwości. Owo opus iustitiae, na którym opiera się pokój, budowane jest w ramach określonego kontekstu etyczno-prawnego i pozostaje polem działania zawsze otwartym. Nawet tam bowiem, gdzie podstawowe prawa człowieka, prawa niezbywalne, których nie może przekreślić żaden system prawny, są wpisane w ustawy, zawsze pozostaje możliwość ściślejszego ich sformułowania, a nade wszystko ich skuteczniejszej realizacji w konkretnym kontekście żcia zbiorowego.

Historia pokazuje, jak trudny jest proces rozwoju cywilizacji prawnej, zarówno ze względu na opory kulturowe, jak i przede wszystkim na przeszkody moralne, związane z ludzkim grzechem, który rodzi zagrożenia zdolne wstrząsnąć przyjętymi zasadami i zachwiać pokojem. Wystarczy pomyśleć o wszystkich przedsięwzięciach podejmowanych przez jednostki i zorganizowane ugrupowania, które nie tylko łamią prawo dokonując zamachów na żcie i dobra innych, ale starają się doprowadzić do zmiany obowiązującego prawodawstwa, tak aby odpowiadało ono ich interesom, lekceważąc zasady etyczne i nie troszcząc się o dobro wspólne. Zagraża to także samym podstawom bezpieczeństwa i pokojowego współistnienia.

Cywilizacja prawna, państwo prawa i demokracja godna tego miana odznaczać się powinny nie tylko poprawną strukturą prawodawstwa, ale przede wszystkim tym, że jest ono zakorzenione w nakazach dobra wspólnego i w powszechnych zasadach moralnych, wpisanych przez Boga w serce człowieka.

Omawiane tu problemy wiążą się zawsze z relacją między prawdą a człowieczeństwem. Prawda, którą prawnik – sędzia ma ustalić, nie dotyczy tylko abstrakcyjnych wydarzeń ani martwych przepisów, ale konkretnego człowieka, obarczonego być może ułomnościami i słabościami, ale mimo to obdarzonego zawsze niezbywalną godnością, płynącą stąd, że jest on obrazem Boga. Także kara winna mieć taką naturę i być wymierzana w taki sposób, aby z jednej strony zapewnić bezpieczeństwo społeczeństwu, które bardzo słusznie się tego domaga, ale zarazem nie ranić godności człowieka, umiłowanego przez Boga i powołanego, aby zadośćuczynić za swoje winy, jeśli je popełnił. Kara nie może odbierać mu nadziei na rehabilitację (Jan Paweł II, Do uczestników kongresu włoskiego Stowarzyszenia Sędziów, 31.03.2000 r.).

Łaciński wyraz oznaczający sumienie (conscientia) w tłumaczeniu na język polski oznacza: wspólną wiadomość, wiedzę. Możemy zatem, sięgając do łacińskiego Ĺşródłosłowu, nazwać sumienie patrzeniem na rzeczywistość razem z Bogiem, Jego oczyma. Szeroko rozumiana „formacja sumienia” będzie oznaczać usuwanie tego wszystkiego, co zaciemnia nam widzenie zdarzeń, postaw, zachowań. Zdolność do patrzenia oczyma Boga pozwoli nam wybierać żcie, czyli odkryć porządek ustanowiony przez Stwórcę.
Jezus jest naszym adwokatem u Boga Ojca. Święty Paweł powie, że mamy orędownika u Boga Ojca. Adwokat przekraczający ludzką wyobraĹşnię… Oddaje swoje żcie. Przyjmuje śmierć. Orędow­nictwo Jego sięga szczytów miłości, szczytu poświęcenia.

Kościół stawia nam przed oczy Matkę Pana, do której wołamy: „Advocata nostra”! – Orę­downiczko nasza! Szukam podstaw takiego tytułu. Chodzę za Maryją po ścieżkach Ewangelii. Dochodzę za Nią aż pod krzyż. Tam słyszę słowa: Oto Matka twoja (J 19,27). Matka Orędowniczka. Adwokat mój u Pana.
Matka-Adwokat, która mówi Synowi: Nie mają wina (J 2,3). Matka-Adwokat obwołana Królową Polski. Matka-Adwokat wzywana w czasach niewoli, zagrożeń, niebezpie­czeństw i zalewu zła. Matka Orędowniczka w momentach choroby, bezsilności i w mo­mencie inwazji nieprawości.

Oby ludzie trzeciego tysiąclecia, pomni na słowa Dantego: „Nie przeznaczono wam żć jak zwierzęta, / Lecz poszukiwać i wiedzy, i cnoty” (Boska Komedia, Piekło, XXVI), umieli wpisać w swoje prawa i wyrażać w konkretnym postępowaniu odwieczne wartości leżące u podstaw każdej prawdziwej cywilizacji.

Boże, który przenikasz serca i umysły, oświecasz sumienia przez Ducha Świętego (por. Rz. 9, 1) i pragniesz, aby były czyste, ukazujące prawdę (por. 2 Kor 4, 2), kształtuj, umacniaj i oczyszczaj moje sumienie. Nie pozwól, bym brał wzór z tego świata, ale pomagaj mi, bym umiał poznać, jaka jest Twoja wola (por. Rz. 12, 2). Wołam z psalmistą: „Oczyść mnie z błędów przede mną ukrytych” (Ps 19, 13).

Proszę, daj mi pokorę i odwagę, bym umiał pomóc bliĹşnim, szczególnie krewnym i przyjaciołom, w kształtowaniu sumienia według Twojej woli. Maryjo, niech Twe Niepokalane Serce uczyni nasze serca czystymi, wrażliwymi, pokornie szukającymi chwały Boga i duchowego dobra ludzi.